پتاسيم از عناصر ضروری و پر مصرف براي گياه است كه بين ۱/۹-۲/۳ درصـد پوسـته زمـين و 1 درصد خاک را تشكيل مي دهد. مقدار پتاسيم موجود در خاک تحت تأثير اقليم، بافت خاک، جنس يا نوع كانی ها، عمق خاک، ميزان كود پتاسيم مصرفی و نوع گياه (يا عمق ريشه) قرار دارد. معمولاً ميزان پتاسيم موجود در يک خاک رسي به دليل تثبيت پتاسـيم و آبشـويی كمتـر، بيشـتر از شـنی است. ميزان پتاسيم در خاك های داراي رس های ۱:۲ به ويـژه ميكـا و ايلايـت، بيشـتر از خاك هـای دارای رس های ۱:۱ است. مقدار پتاسيم در گياه بسيار زياد است اما بر خلاف عناصری مثل فسفر و نيتروژن، پتاسيم در ساختارهای آلی گياه قرار نميگيرد.
نقش های پتاسيم در گياه
- تنظيم آب گياه از طريق تنظيم فشار اسمزی درون سلول ها
- استحكام ساقه غلات (موجب كاهش ورس يا خوابيدگی گياه می شود)
- بهبود كيفيت ميوه
- بهبود انبارداری
- افزايش مقاومت در برابر آفات و بيماری ها
- اثر در مقدار كربوهيدرات ها و پروتئين (كمبود پتاسيم از طريق افزايش مقدار نيتـروژن غيـرپروتئينـي سـبب كاهش مقدار پروتئين مي شود. به علاوه كمبود پتاسيم سبب كمبود كربوهيدرات ها نيز خواهد شد)
- تنفس و فتوسنتز (كمبود پتاسيم سبب افزايش تنفس و كاهش فتوسنتز ميشود)
عوامل مؤثر در قابليت جذب پتاسيم
الف) عوامل خاكی:
– نوع ماده خـاكی: نـوع مـاده تبـادلی، رس يـا مـاده آلـی مـي باشـد. مـاده آلـی دارای گـروه هـای هيدروكسيل، كربوكسـيل و فنـل مـی باشـد كـه در تبـادل يـا جـذب پتاسـيم اهميـت كمـی دارنـد. رس هايی مانند ايلايت و ورميكولايت با تثبيت پتاسيم، قابليـت جـذب آن را كـاهش مـی دهنـد. در مقابل، رسهايی مثل ميكا، خود به عنوان منبع K به حساب مي آيند.
– pH خاک: pH از چند نظر اهميت دارد. تأثير بر ظرفيت تبادل كاتيونی خـاک بـا افـزايش pH بيشتر می شود و تأثير بر تثبيت پتاسيم با افزايش pH بيشتر می شود. تأثير بر حلاليت كاني ها همچنين تأثير بر جذب توسط گياه به اين مفهوم كه در كل هر چه pH كمتر باشد جذب پتاسـيم نيـز كمتـر خواهد بود. زيرا با جذب K+ برای ايجاد تعادل بار، بايد H+ خارج شود. زمانی كه محيط غنی از H+ باشد، تمايل كمتری به اين واكنش وجود خواهد داشت.
– رطوبت خاک: پخشيدگی با افزايش رطوبت زياد مي شود. هر چه خاك خشكتر شود، نسـبت پتاسيم به كلسيم و ميزيم (K/Ca+Mg) كاهش می يابد در نتيجه نسبت پتاسيم فعال نيـز كاهش می يابد.
– مقدار اكسيژن: هر چه اكسيژن كمتر باشد، جذب عناصر به ويژه پتاسيم كاهش می يابد.
– دما: با افزايش دما سرعت آزاد شدن كاتيون ها از لايه ها افزايش می يابد.
ب) عوامل گياهي:
– مشخصات ريشه: در صورتی كه ريشه گياه به صورت افشان باشد، روش كود دهی نواری راندمان خـوبی دارد و در صـورتی كـه ريشـه هـا بـه صـورت راسـت (Top Root) باشـد، بهتـرين روش كود دهي، قراردادن كود در زير ريشه است. در مناطق خشک و نيمه خشـک معمـولاً پتاسـيم را بـا خاک مخلوط مي كنند، زيرا تحرک پتاسيم در خاك های رسی كم است. بنابراين پتاسـيم بايـد در اطراف و نزديک ريشه پخش شود.
– محيط ريشه: ترشحات ريشه باعث افزايش حلاليت كانی های پتاسیم در خاك می شـود. محـيط هر ريشه با محيط ريشه گياه ديگر متفاوت است (مثلاً وجود ريزوبيوم در ريزوسفر گنـدم و نبـودن آن در ريزوسفر ذرت). تعداد ناقل ها و محل قرارگرفتن آن ها روی ريشه بر جذب پتاسـيم تـأثير مـی گذارد. مثلاً اگر تعداد ناقل ها بيشتر باشد، توانايی برای جذب پتاسيم بيشتر است.
عملكرد يا نياز گياه
مقدار كل عنصر در گياه نمی دتواند ميـزان كـود پتاسـيم مصـرفي را تعيـين كنـد، زيـرا مقـداری از پتاسيم كه گياه برداشت كرده دوباره به خاک بر مي گردد. اين مسئله به خصوص در گياهی مثل پنبه بـه مقدار زياد اتفاق می افتد.
علایم كمبود پتاسيم
تحت شرايط كمبود پتاسيم، نوک برگ ها زرد متمايل به قهوه ای می شود. علایم كمبود ابتـدا در برگ های مسن تر و سپس در امتداد حاشيه برگ ها و نهايتاً در كل پهنه برگ ظاهر مي شـود. بـرگ هـای بالايی كوتاه، افتاده و به رنگ سبز كثيف تيره در مي آيند. برگ های مسن از رنگ زرد به رنگ قهوه ای در می آيند و اگر كمبود پتاسيم در گياه اصلاح نشود، تغيير رنگ در برگ های جوان تر نيز بروز می كند. پتاسيم با تعدادی عناصر غذايی نظير ازت، فسفر و گوگرد تأثير متقابل دارد. نشـان داده شـده اسـت كه تداوم استفاده از كود ازته ميزان پتاسيم خاک را تخليه نموده و به طور شـديد منجـر به كـاهش رانـدمان مصرف كود ازته می گردد. در حال حاضر نياز به پتاسيم به دليل افزايش روزافزون استفاده از كود ازتـه و در نتيجه جذب پتاسيم و خروج آن از خاک، به ميزان زيـادی توسـعه پيـدا نمـوده اسـت. بـه همـين دليـل اطلاعات لازم براي مديريت پتاسيم در خاك های شالیزار عمدتاً بـا اطلاعـات حاصـله از مـديريت ازت در شاليزار مقايسه و استفاده می گردد. زمان و نحوه مصرف پتاسيم درخاك ها مهم اسـت. پتاسيم خاک شاليزارها در اثر استفاده ارقام پرمحصول بـرنج و در نتيجـه مصـرف شـديد ازت و پتاسـيم خاک و افزايش استفاده از بقايای برنج (كاه و كلش) جهت سوخت، منطقی و به جا مـی باشـد. معـذالک ميزان مصرف می بايست بر اساس تجزيه خاک نمونه برداری شده از منطقه صورت گيرد. در گياهان سريع رشد، شدت تأمين پتاسيم به ميزان زيادی به غلظت پتاسيم محلول كه از اهميـت خاصـی برخـوردار بـوده، وابسته است. غرقاب كردن خاک منجر به تحرک پتاسيم خاک جهت استفاده و رشد گياه شده و نتيجتاً به همين دليل تحت شرايط كشت متمركز، ذخيره پتاسيم قابل دسترس خاک نيز سريع تر كم خواهد شد. زمان مصرف پتاسيم در شاليزار هنوز مورد بحث و بررسی می باشد ولی دلايل فراوانـی وجـود دارد كـه در شاليزار كاربرد تقسيطی يا سرك پاشی بهتر از كاربرد يكباره است. بهترين زمان سركپاشی پتاسيم حدود ۳۵-۴۰ روز قبل از خوشه دهی می باشد.
مصرف يكباره كود پتاسه: توصيه استاندارد در اين مورد، قـراردادن پتاسـيم در خـاک و در هنگـام تهيـه زمين برای نشا كاری می باشد و در شرايط كشـت ارقـام بـرنج بـا قـدرت پنجـه زنـی زيـاد، ارقـام بـرنج زودرس و خاك های سبک (شنی) كه به طور ذاتی از پتاسـيم پـايين تـر برخوردارنـد، نتيجـه مطلـوب تـری حاصل گرديده است.
مصرف سرک يا تقسيط كود پتاسه: مقدار نصف كود پتاسه در زمـان آمـاده كـردن زمـين جهـت نشـا و نصف مقدار باقی مانده به صورت سركپاشی و در حدود ۳۵-۴۰ روز قبل از خوشه دهی توصيه می گـردد. مصرف فوق در مواقعی كه ارقام برنج با قدرت پنجه زنی متوسـط تـا كـم، ارقـام بـرنج ديـررس خاک هـای محتوی ماده آلی زياد و دارای كمبود روی (Zn) و نيز مصرف زيـاد پتاسـيم در خاك هـای سـبک (شـنی) نتيجه مطلوبتری حاصل نموده است. مقدار مصرف كود پتاسيم در هر دو حالت فوق بسته به حد بحراني ۱۵۰ ميلي گـرم در كيلـوگرم خـاک شاليزار، به مقدار ۱۵۰- ۲۵۰ كيلوگرم پتاسيم (K2O) در هكتار توصيه می گردد.
منبع: عباس شهدی كومله، غلامرضا خانكشی پور، مسعود كاوسی، تيمور رضوی پور (اعضاي هيأت علمی مؤسسه تحقيقات برنج كشور) حامد فتحی دخت، سياوش علی اسماعيلی، عزيزاالله منشيزاده (كارشناسان ارشد اجرايی و ترويجی وزارت جهاد كشاورزی)
بدون دیدگاه