کاربرد روغن امولسیون شونده در کنترل کنه زنگ مرکبات

در حال حاضر یکی از عوامل زنده مهم تهدیدکننده مرکبات شمال کشور، کنه زنگ مرکبات از خانواده Eriophyidae است. خسارت این کنه روی میوه مرکبات اهمیت اقتصادی بالایی دارد. کاهش اندازه میوه و در نتیجه کاهش بازارپسندی به همراه افزایش ریزش میوه، از جمله علائم خسارت آن است. اگر این آفت به­ هنگام و مناسب، کنترل نشود، به سرعت در باغ همه ­گیر شده و باعث خسارت زیادی روی برگ و میوه می ­شود. برای جلوگیری از خسارت آن، مبارزه شیمیایی با استفاده از کنه­ کش ­های مختلف صورت می­ گیرد و سالانه هزینه زیادی صرف آن می ­شود. استفاده طولانی­ مدت از آفت­ کش ­های مصنوعی با طیف اثر وسیع باعث کاهش کارآیی آنها و ظهور سایر آفات می ­شود. از طرفی کاربرد آفت­ کش­ ها موجب آلودگی ­های محیط زیست می ­شود. از آنجا که امروزه تقاضای زیادی برای تولید محصول سالم وجود دارد، لازم است برخی ترکیبات جایگزین آفت­ کش ­های مصنوعی رایج در مدیریت آفات باغ ­های مرکبات شوند.

مزایای استفاده از روغن ­های معدنی به عنوان آفت­ کش

قرن ­ها روغن ­ها به عنوان آفت­کش به کار گرفته شده ­اند و برای بعضی از آفت­کش­ ها و قارچ­ کش­ های مصنوعی، جایگزین بسیار مؤثر و ایمنی هستند. روغن­ های معدنی عامل کنترل امیدبخشی برای طیف وسیعی از آفات در سراسر جهان هستند. هم ­اکنون استفاده از روغن ­پاشی به دلیل تولید روغن­ های جدید و به کارگیری روش­ های نوین به طور وسیع معمول شده است. به علاوه روغن­ ها نسبت به آفت­ کش­ های مرسوم دارای مزایایی هستند: طیف اثر وسیع­ تری روی اغلب گونه ­های آفات دارند، تاکنون مقاومت به آن ها در آفات مشاهده نشده یا بسیار ناچیز بوده است. همچنین روی حشرات مفید و کنه­ های شکارگر اثر سوء کمتری داشته و برای انسان و سایر پستانداران و پرندگان، خطر کمتری نسبت به بسیاری از آفت­کش­ ها دارند. باقیمانده ­ای نیز روی محصولات به جای نمی­گذارند. بنابراین روغن­ ها نسبت به سایر آفت­ کش ­ها برای محیط زیست خطر کمتری دارند که در صورت اثبات کارایی مناسب می­ توانند به خوبی در برنامه­ های مدیریت تلفیقی آفات مورد استفاده قرار گیرند.

خسارت کنه زنگ مرکبات

کنه زنگ مرکبات روی برگ و سرشاخه ­های جوان تغذیه می­کند و باعث ایجاد لکه ­های کوچک قهوه­ ای رنگ می ­شود که به آن زنگ می­ گویند. بیشترین خسارت روی برگ درختان زمانی است که کنه ­ها از سطح زیرین برگ تغذیه می­کنند. واردشدن خسارت به برگ ­های پایین ­تر باعث ریزش برگ مخصوصا در اواخر پاییز می ­شود. میوه تمام ارقام مرکبات به خسارت کنه زنگ حساس هستند. علائم خسارت روی پوست میوه بر اساس گونه، رقم و میزان رسیدگی میوه متفاوت است. خسارت روی گریپ­فروت، لیموترش و لیموشیرین در اوایل رشد میوه به رنگ خاکستری متمایل به نقره­ ای (باعث نقره­ ای­ شدن پوست) بروز می­ کند. خسارت به میوه­ های پرتقال در اوایل رشد باعث ایجاد لکه ­های قهوه ­ای­ رنگ روی میوه می­ شود. میوه­ های خسارت­ دیده از کنه زنگ مرکبات، کندتر از میوه­ های سالم رشد می­ کنند و در نتیجه میوه­ ها در زمان برداشت کوچک­ترند و آب کمتری دارند.

علایم خسارت کنه زنگ مرکبات روی برگ و میوه

کنترل

برای کنترل آفات مرکبات، دو فرمولاسیون روغن معدنی به نام­ های روغن امولسیون­شونده مایونز (ولک) و روغن امولسیون­ شونده بدون آب (EC) در ترکیب با سموم شیمیایی استفاده می ­شود. روغن امولسیون­ شونده مایونز از ۸۰ درصد روغن، ۱۸ درصد آب و ۲ درصد امولسیفایر، و روغن امولسیون­شونده EC از ۹۰ درصد روغن و ۱۰ درصد مواد همراه تشکیل شده است. درجه سولفوناسیون آنها ۹۲ درصد است، خاصیت حشره­ کشی و کنه­ کشی دارند و از گروه هیدروکربن آلیفاتیک هستند. نتایج یافته­ های پژوهشی، بیان­گر تأثیر روغن روی کنه زنگ مرکبات بدون استفاده از کنه­ کش است. به طوری که بررسی­ ها نشان داده است روغن امولسیون­شونده EC با غلظت ۰/۷۵ تا ۱/۲۵ درصد و روغن مایونز به نسبت ۰/۷۵ درصد به تنهایی نتایج قابل قبولی در کنترل جمعیت کنه زنگ مرکبات دارند.

مهم­ترین نحوه تأثیر روغن­ ها روی کنه ­ها، مسدودکردن سوراخ ­های تنفسی آن ها است که باعث خفگی آنها می­ شود. به علاوه، روغن ­های معدنی یک لایه نازک روی سطح تخم کنه­ ها ایجاد کرده و تبادلات گازی را مختل می کنند. همچنین روغن ­ها موجب حل­ کردن لایه مومی خارجی جلد کنه­ ها شده و بدن آن ها خشک می­ شود. در بعضی موارد، روغن به عنوان یک سم عمل کرده و در سوخت و ساز عادی کنه­ ها اختلال ایجاد می­ کند. بنابراین روغن ­ها، کنه ­ها و تخم­ های آن ها را به صورت تماسی از بین می ­برند و در زمان روغن­ پاشی تنها کنه­ های موجود روی درختان از بین می ­روند و آفاتی که بعد از روغن ­پاشی گیاه را مورد حمله قرار می­ دهند، معمولا تحت تأثیر بقایای روغن قرار نمی­ گیرند. بنابراین در روغن­ پاشی لازم است که پوشش کاملی از روغن تمام سطوح رویی و زیرین برگ ­ها و میوه ­های درختان مرکبات را فرا گیرد. بنا بر گزارش پژوهشی، کاربرد فرمولاسیون روغن مایونز موجود در بازار روی مرکبات در چند سال اخیر باعث ایجاد لکه روی میوه شده است. ولی روغن امولسیون­شونده EC با غلظت ۱/۲۵ درصد باعث تأثیر منفی روی خصوصیات کمی و کیفی پرتقال تامسون ناول نمی ­شود و می­ توان از آن در کنترل آفات مرکبات استفاده کرد.

در حال حاضر روغن­ های معدنی نسبت به آفت­ کش­ های مصنوعی سازگاری بیشتری با محیط زیست دارند. این قبیل روغن ­ها به عنوان یک بخش اساسی در برنامه مدیریت تلفیقی آفات محصولات کشاورزی در جهان تبدیل شده ­اند. تلفیق روغن­ های معدنی در کنترل آفات، اساسی است، زیرا آنها برای مهره­ داران به طور مؤثر غیرسمی هستند، نسبتا سریع در طبیعت تجزیه می ­شوند و باعث مقاومت یا ظهور آفات درجه دوم نمی ­شوند. همچنین روغن­ های معدنی می­ توانند طیف وسیعی از آفات را کنترل کنند. 

منبع: سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، معاونت آموزش و ترویج کشاورزی، نشر آموزش کشاورزی، ۱۳۹۹.